Ինչու՞ Դոնալդ Թրամփը դեմ արտահայտվեց ԱՄՆ Սենատի կողմից Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելուն:
Ամերիկահայերը տարիներ շարունակ լոբբինգ են իրականացրել և առաջ են քաշել Հայոց ցեղասպանության պաշտոնական ճանաչման համար, սակայն ԱՄՆ-ն դժկամությամբ է հանդես եկել այդ հարցում պաշտոնական դիրքորոշում հայտնելուց՝ ՆԱՏՕ-ի ռազմավարական դաշնակից Թուրքիայի զայրույթը կանխելու համար:
ՖԱՅԼ – 2019 թվականի նոյեմբերի 13-ի այս ֆայլի լուսանկարում նախագահ Դոնալդ Թրամփը սեղմում է Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի ձեռքը Վաշինգտոնի Սպիտակ տան արևելյան սենյակում մամուլի ասուլիսի ժամանակ: Պետքարտուղարությունն ասում է, որ Կոնգրեսի կողմից Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու վերջին գործողությունը չի արտացոլում Թրամփի վարչակազմի քաղաքականությունը։ (AP Photo) Անցյալ շաբաթ ԱՄՆ Սենատը բանաձեւ ընդունեց, որով 1915-ից 1922 թվականներին հայերի զանգվածային սպանությունները ճանաչեց որպես ցեղասպանություն, մի քայլ, որին Թուրքիան մշտապես դեմ է արտահայտվել: Բանաձևը ճանաչում և ճանաչում է Օսմանյան կայսրության կողմից մոտ 1,5 միլիոն հայերի սպանությունը։
Ի՞նչ է տեղի ունեցել Հայոց ցեղասպանության ժամանակ.
Թեև Թուրքիան համաձայն չէ, պատմաբանների միջև կոնսենսուսն այն է, որ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Հայոց ցեղասպանության ժամանակ հարյուր հազարավոր հայեր զոհվեցին սպանությունների, սովի և հիվանդությունների պատճառով, երբ օսմանցի թուրքերը արտաքսեցին արևելյան Անատոլիայից: Դժվար է գնահատել ցեղասպանության ժամանակ զոհված հայերի ընդհանուր թիվը։ Հայկական սփյուռքն ասում է, որ մոտ 1,5 միլիոն մարդ է զոհվել, մինչդեռ Թուրքիան հերքում է այդ թիվը՝ պնդելով, որ մոտ 300 հազարը կարող է զոհվել։ Ցեղասպանագետների միջազգային ասոցիացիան գնահատում է, որ ավելի քան 1 միլիոն հայ կարող է զոհվել։
Ինչո՞ւ է Թուրքիան վիճարկում Հայոց ցեղասպանությունը.
Ցեղասպանության մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիան ցեղասպանությունը նկարագրում է որպես գործողություններ, որոնք նպատակ ունեն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն ոչնչացնել ազգային, էթնիկ, ռասայական կամ կրոնական խմբին: Վեճը կենտրոնանում է այն հարցի շուրջ, թե արդյոք սպանությունները կանխամտածված են եղել: Հայերը, կառավարությունները և որոշ պատմաբաններ կարծում են, որ Հայոց ցեղասպանությունը հայ ժողովրդին բնաջնջելու կանխամտածված արշավ էր, մինչդեռ Թուրքիան և որոշ այլ պատմաբաններ դա մերժում են:
Թեև Թուրքիան համաձայն է, որ հայերի նկատմամբ իրականացվել են որոշ վայրագություններ, նրանք հերքում են այն պնդումները, թե հայերին ոչնչացնելու համակարգված փորձ է արվել:
Ինչու՞ տեղի ունեցավ Հայոց ցեղասպանությունը.
Հայոց ցեղասպանության արմատները կարելի է գտնել պատմական խտրականության և չարաշահումների մեջ, որոնց ենթարկվել են հայերը օսմանյան տիրապետության ներքո: Հայերն առաջինն էին, որ քրիստոնեությունը դարձրին իրենց պաշտոնական կրոնը։ Օսմանյան տիրակալների օրոք ապրող հայ ժողովուրդը փոքրամասնություն էր մահմեդական թագավորությունում և առօրյա կյանքում ու հավատքի կիրառման մեջ բախվում էր խտրականության ու մարտահրավերների: Հայերի սոցիալ-տնտեսական հաջողությունները դժգոհության առիթ հանդիսացան Օսմանյան կայսրությունում, ովքեր մտավախություն ունեին, որ խումբը հավատարիմ կմնա Ռուսաստանին իրենց ընդհանուր հավատքի շնորհիվ, որի հետ Օսմանյան կայսրությունը կիսում էր անկայուն սահմանը:
Այս հակահայկական տրամադրություններն ավելի ուժեղացան, երբ Օսմանյան կայսրությունը անկում ապրեց և համընկավ այն հետ, որ հայերը հաջողության հասան կայսրությունում քաղաքացիական հիմնական իրավունքների ապահովման իրենց պայքարում: 19-րդ դարի վերջերին թուրք կառավարիչ Աբդուլ Համիդ II-ը պետականորեն թույլատրված ջարդեր ձեռնարկեց հայերի դեմ՝ բնաջնջելով ամբողջ գյուղեր։
1908 թվականին իշխանության եկավ երիտթուրքեր կոչվող բարեփոխիչ խումբը, որը տապալեց սուլթան Աբդուլ Համիդ II-ին՝ հօգուտ սահմանադրական կառավարության։ Սակայն նոր ղեկավարների գալուստը չդադարեցրեց հայերի դեմ իրականացվող ջարդերը։
Երբ սկսվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը, հայերը ռուսական բանակի հետ կամավոր գնացին Կովկասում թուրքերի դեմ կռվելու։ Համակցված պատմական խտրականության և հայերի` ռուսական բանակի համար կռվելու որոշում կայացնելու հետ, թուրքական կառավարությանը դրդեցին հայերին հեռացնել Արևելյան ճակատի երկայնքով հակամարտությունների գոտիներից:
Ի՞նչ է տեղի ունեցել Հայոց ցեղասպանության ժամանակ.
Հայոց ցեղասպանության հիշատակի օրը նշվում է ամեն օր ապրիլի 25-ին՝ ի նշանավորումն այն օրվա, երբ սկսվել է 1915 թվականին հայերի ցեղասպանությունը: Թուրքական կառավարությունը ձերբակալել և մահապատժի է ենթարկել հայ մտավորականներին, իսկ հասարակ հայերին ստիպել են լքել իրենց տները՝ բռնագրավելով նրանց ունեցվածքը: Օսմանյան բանակի հայերը մասնատվել կամ սպանվել են: Ցեղասպանությունն ավարտվեց 1922թ.
Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո մի քանի բարձրաստիճան թուրք զինվորականներ դատի են ենթարկվել հայերին բռնությունների և վայրագությունների ենթարկելու համար։ Բարեփոխիչ երիտթուրքերի խմբի անդամները փախան արտասահման և հեռակա դատապարտվեցին մահապատժի։
ՖԱՅԼ – 2019 թվականի ապրիլի 24-ի այս ֆայլի լուսանկարում ցուցարարները բռնում են հայ մտավորականների դիմանկարները Ստամբուլում 1915 թվականին Օսմանյան թուրքերի կողմից հայերի զանգվածային սպանության 104-րդ տարելիցի հիշատակին նվիրված ցույցի ժամանակ: (AP Photo/Lefteris Pitarakis, File) Ո՞ր երկրներն են ճանաչում Հայոց ցեղասպանությունը.
Աշխարհի ավելի քան 20 երկրներ պաշտոնապես ճանաչել են Հայոց ցեղասպանությունը՝ Եվրոպական խորհրդարանի և ՄԱԿ-ի հետ մեկտեղ։ Մինչ Ուելսի, Շոտլանդիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի կառավարությունները ճանաչում են Հայոց ցեղասպանությունը, Միացյալ Թագավորությունը պաշտոնապես դա չի արել։ Քննադատներն ասում են, որ Մեծ Բրիտանիայի պաշտոնական դիրքորոշումը պայմանավորված է այն մտավախությամբ, որ ցանկացած նման պաշտոնական քայլ կհեռացնի Թուրքիային՝ ՆԱՏՕ-ի կարևոր դաշնակցին:
Իսրայելը նույնպես դժկամությամբ է ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, քանի որ վախենում է Թուրքիայի արձագանքից և տարածաշրջանում ռազմավարական դաշնակցի հետ հարաբերությունների վատթարացումից: Մինչև վերջերս ԱՄՆ-ը դժկամությամբ էր ընդունում Հայոց ցեղասպանության պաշտոնական ճանաչումը՝ օգտագործելով ՆԱՏՕ-ի կարևոր դաշնակիցի իր դիրքը և սպառնալով երկկողմ հարաբերություններին:
Ինչո՞ւ Սպիտակ տունը չցանկացավ ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը.
Դոնալդ Թրամփը ԱՄՆ միակ ղեկավարը չէ, ով հերքում է Հայոց ցեղասպանության պաշտոնական ճանաչումը։ Նրա նախորդը՝ Բարաք Օբաման, հրաժարվեց նախընտրական խոստումներից մինչև նախագահության իր երկրորդ ժամկետի ավարտը՝ չօգտագործելով «ցեղասպանություն» տերմինը, որը նա օգտագործել էր իր նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում՝ նախքան 2008 թվականին նախագահ դառնալը:
Ամերիկահայերը տարիներ շարունակ լոբբինգ են իրականացրել և առաջ են քաշել Հայոց ցեղասպանության պաշտոնական ճանաչման համար, սակայն ԱՄՆ-ն դժկամությամբ է հանդես եկել այդ հարցում պաշտոնական դիրքորոշում հայտնելուց՝ ՆԱՏՕ-ի ռազմավարական դաշնակից Թուրքիայի զայրույթը կանխելու համար: Անցած մի քանի շաբաթների ընթացքում Թրամփը երեք հանրապետական սենատորների էր օգտագործել՝ արգելափակելու Սենատի բանաձևը, բայց, հնարավոր է, չկարողացավ շարունակել դա, ինչը հանգեցրեց անցած շաբաթվա բանաձևին: Սենատի քվեարկությունը տեղի ունեցավ այն բանից հետո, երբ Ներկայացուցիչների պալատը հավանություն տվեց այն միջոցին, որն անցկացվեց անցյալ ամիս, երբ Թրամփն ու Էրդողանը հանդիպում էին Վաշինգտոնում:
Սենատի քվեարկությունից հետո Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը սպառնացել է Հյուսիսային Ամերիկայում բնիկ ամերիկացիների զանգվածային սպանությունները ճանաչել որպես ցեղասպանություն: ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը մերժել է Սենատի քվեարկությունը՝ ասելով, որ ԱՄՆ կառավարության պաշտոնական դիրքորոշումը չի փոխվել՝ չնայած քվեարկությանը։ Ապրիլին սպանությունների տարելիցի կապակցությամբ հայտարարության մեջ Թրամփը հարգանքի տուրք մատուցեց 20-րդ դարի ամենասարսափելի զանգվածային վայրագություններից մեկի զոհերին, սակայն Օբամայի նման դադարեց ցեղասպանություն բառն օգտագործելուց: Էրդողանն անվանել է Ներկայացուցիչների պալատի և Սենատի ձայները անարժեք և ամենամեծ վիրավորանքը Թուրքիայի համար։
Կիսվեք Ձեր Ընկերների Հետ:
